Luister naar
Nieuws
Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Nederland een eind maakte aan de slavernij in Suriname en op de Antillen. De serie Kopstukken uit het slavernijverleden beschrijft twintig hoofdpersonen uit de geschiedenis van de Atlantische slavenhandel. Vandaag: Elizabeth Fry wint het Réveil voor afschaffing van de slavernij.
Isaac da Costa is vooral bekend geworden als de jood die zich in 1820 tot het christendom bekeerde en drie jaar later een brochure schreef, Bezwaren tegen den geest der eeuw. Da Costas bezwaren betroffen de beginselen en voortbrengselen van de Franse Revolutie. Daartoe rekende hij ook het verzet tegen de slavernij en de slavenhandel.
Volgens Da Costa behoorde afschaffing tot die hersenschimmige menschlijke wijsheid, die de Almacht wil vooruitloopen, en niets uit zal richten ten goede, maar veeleer eindeloos veel ten kwade. Het boekje lokte heftige reacties uit. Da Costa werd een ellendeling genoemd, zijn boodschap het gekras van nachtgevogelte.
verdedigen
Maar zijn standpunt over de slavernij werd nauwelijks weersproken. Verrassend of vernieuwend was zijn menig dan ook niet. Volgens Da Costa werd slavernij in de Bijbel niet verboden en lag de vloek van Cham over de negerslaven. Da Costas leermeester Willem Bilderdijk had eerder al gezegd dat die dolle afschaffing der slavernij voortkwam uit dezelfde geest die het rijk des Satans wilde vestigen.
Later veranderde Da Costa van gedachten, en dat was mede te danken aan een Engelse vrouw, Elizabeth Fry, een hartstochtelijk pleitbezorger voor de afschaffing van de slavernij. In 1840 kwam ze naar Nederland om haar zaak te verdedigen en uit te dragen. Da Costa was diep onder de indruk. Elizabeth Fry Wij zagen en hoorden haar. Zulke kennismakingen zijn époques in het leven.
vroom
Elizabeth Fry (1780-1845) beleed het geloof van de Quakers, een protestantse sekte met veel aanhangers in Engeland. De Quakers hielden stichtelijke bijeenkomsten waar gezwegen werd tot iemand God gewaar werd. Wie Gods stem had gehoord, mocht spreken en preken, of men nu man was of vrouw. Quakers spraken elkaar aan met jou en deden niet aan muziek, toneel of dans.
Ook het kaartspel was taboe. Dogmas vonden ze niet belangrijk. Ze wilden vroom en verdraagzaam zijn en zochten hun heil in het lenigen van maatschappelijke noden. Tegen de slavernij kwamen ze al vroeg in het geweer. Elizabeth Fry was een telg uit een oud en vooraanstaand Quaker-geslacht.
spreekvaardigheid
Toen ze zeventien jaar was, maakte ze een bekering mee die haar vlakke geloof deed omslaan in felle overtuiging en tomeloze daadkracht. Prayer without action is mockery, was haar motto gebed zonder daden is spotternij. Van haar twintigste tot haar 42e levensjaar kreeg ze elf kinderen, maar desondanks was ze vraagbaak en toeverlaat voor velen, ging ze voor in Quaker-bijeenkomsten en bestreed ze de wantoestanden in vrouwengevangenissen, de doodstraf, de opiumhandel en de slavenhandel.
Met mislukkelingen en verschoppelingen toonde ze diep meedogen. Barmhartigheid voor de ziel is de ziel van de barmhartigheid, zei ze. Voortdurend was ze op tournee om lezingen te houden, waarbij het publiek gemakkelijk onder de indruk kwam van haar rijzige gestalte en haar meeslepende spreekvaardigheid. Fry ontroerde zelfs de stijfste zielen.
moederlijke vroomheid
In 1840 kwam ze naar Nederland, om de Engelse gemeenschap in Rotterdam te winnen voor haar idealen. In Den Haag sprak ze met Groen van Prinsterer, in Amsterdam met Da Costa, twee mannen van het Réveil, een orthodoxe opwekkingsbeweging met een sterke zendingsdrang. De Réveil-mensen waren niet zonder meer tegen de slavernij, maar het optreden van Elizabeth Fry stemde hen tot nadenken.
Groen vond haar bezoek alleraangenaamst en prees haar geloof, ijver, ootmoed, waardigheid en zachtheid. Ook buiten het Réveil bracht het optreden van Fry veel teweeg. Er werd een vereniging voor het afschaffen van de slavernij opgericht, een liberale, spoedig gevolgd door een orthodox-christelijke, waarin Groen van Prinsterer de leiding nam.
wens
Er kwam ook een vrouwenvereniging tegen de slavernij, The Rotterdam Ladies Antislavery Committee, waarin liberale en orthodox-christelijke dames samen de afschaffing van de slavernij najoegen. Zonder Elizabeth Fry was geen van de drie bewegingen denkbaar geweest. Toen Fry in 1845 overleed, werd ze diep betreurd.
Haar sterfdag werd een dag van nationale rouw. Men wilde haar begraven in de Westminster Abbey, tussen de groten van het Engelse volk. Maar zij had anders beslist en werd overeenkomstig haar wens ter aarde besteld op het stille Quaker-kerkhof in Barking, Oost-Londen.
